Allerzielenconcerten 2024 - Programmatoelichting

Programmatoelichting

Allerzielen, de dag in de katholieke kerk om de overledenen te herdenken, heeft voor mij altijd twee gezichten. Herdenken is natuurlijk gekoppeld aan verdriet om het gemis maar ook de gelegenheid om met blijdschap en warmte weer terug te denken aan alle goede en blije dingen die iemand in ons leven heeft gebracht.

Ook denk ik dan altijd onwillekeurig aan de angst voor het onbekende bij mijn eigen afscheid van dit leven en de twijfel of ik dan misschien toch weer verenigd zal word met degenen die ik herdenk.

Deze tegenstelling tussen licht en duisternis, angst en hoop,  onzekerheid en geloof probeer ik altijd te vertalen in de muziekkeuze voor de Allerzielenconcerten.

De muziek van vanavond van Ola Gjeilo (Noorwegen 1978*) en Morten Lauridsen (USA, 1943) sluit hier naadloos bij aan.

Een recensie, foto's en videoopnames van dit concert zijn te vinden in ons Allerzielenconcerten archief.

Programma DROOMVLUCHT

1. Prologue uit Dreamweaver (2017 - O. Gjeilo)
2. Dark Night of the Soul (2011 – O. Gjeilo)
3. Sunrise Mass (2010 – O. Gjeilo)
   1. the Spheres (Kyrie)
   2. Sunrise (Gloria)
   3. Identity & the Ground (Sanctus & Agnus Dei)
4. Pauze
5. Lux Aeterna (1997 – M. Lauridsen)
   1. Introïtus (Binnenkomst)
   2. In te Domine speravi (op U hebben wij onze hoop gesteld)
   3. O nata lux de lumine (O licht geboren uit licht)
   4. Veni Sancte Spiritus (Kom Heilige Geest)
   5. Lux aeterna (eeuwig licht)
6. Evening Prayer (2014 – O. Gjeilo)
7. Epilogue uit Dreamweaver (2017 - O. Gjeilo)

Dreamweaver/Prologue - O. Gjeilo

Het programma begint met “Prologue” het openingsdeel uit “Dreamweaver” (de wever van dromen) van Ola Gjeilo. Dit is een oude Noorse legende over iemand die op kerstavond in slaap valt en in zijn droom een visioen krijgt,  Nadat hij op Driekoningen (Epiphany) weer wakker wordt rent hij naar de kerk en vertelt de kerkgangers vol vuur en enthousiasme over zijn visioen. In plaats van zijn verhaal wordt zijn droom verklankt door ons programma "Droomvlucht".

Dark Night of the Soul - O. Gjeilo

Dark Night of the Soul is een gedicht van de 16^e eeuwse Spaanse monnik en mysticus Juan de Yepes y Álvarez (“St. John of the Cross”) mede grondlegger van de strenge "blootvoetse" orde van de Karmelieten.

Zijn gedicht beschrijft zijn de zoektocht in de duisternis van zijn angstige en rusteloze ziel naar het licht van God zoals wij zelf soms ook wel eens worstelen om het licht en de zin van het leven terug te vinden dat we door zorgen of verdriet kwijt zijn geraakt.

Sunrise Mass - O. Gjeilo

Na de duisternis, amgst en rusteloosheid van Dark Night brengt Sunrise Mass ons terug bij het licht. In het 1e deel “the Spheres" (Kyrie)^e1e deel “the Spheres" (Kyrie) horen we weliswaar nog, net als in Haydn’s Schöpfung, de vormeloosheid en eenzaamheid van de kosmos vóór de schepping waarin hemellichamen (“spheres” oftewel “bollen”) doelloos lijken rond te dolen. De uitroep "kyriue eleison" (Heer ontferm U) klint tenslotte als een noodkrteet om licht en order orde in de chaos te scheppen.

In het 2e deel “Sunrise” (Gloria) horen we hoe klein en nietig het eerste sterretje zijn lichtje in de duisternis ontsteekt, gevolgd door meer en meer sterren en de kosmnos badend in het licht tot leven gewekt wordt met een aanstekelijke melodie die uitgroeit tot een apotheose als dank aan het licht als de bron van alle leven.

Het Gloria eindigt tenslotte met een verstild en dankbaar “Amen”.

Het laatste deel “Identity & the Ground” (Sanctus en Agnus dei) begint net als het 1e deel maar nu bevinden we ons 4,5 miljard jaar later “thuis” op onze eigen Aarde, ons veilige en vertrouwde plekje in de kosmos  bezongen met een warme liefedvolle melodie op de tekst (“pleni sunt coeli et terra gloria tua”: vol zijn hemel en aarde van Uw heerlijkheid”) waar ons (hopelijk) eeuwige vrede rest (“dona nobis pacem”).

Lux Aeterna - M. Lauridsen

Lux Aeterna van Morten Lauridsen is eigenlijk een Requiem, de Latijnse tekst met name over de verschrikkingen van de dag des oordeels die vroeger werd gezongen bij een uitvaartdienst. Requiems worden daardoor uiteraard vaak gebruikt als muzikale omlijsting van Allerzielen.

Requiems werden gedurende de hele Wetserse muziekgeschiedenis gecomponeerd maar pas in de 20^e eeuw werd de binding met de oorspronkelijke tekst steeds meer los gelaten.

De sfeer werd daarmee ook vreedzamer en troostrijker bijv in de Requiems van Faure 1889, Duruflé (1947) of er werden psalmteksten geberuiktzoals in het (Requiem van Rutter (1985) of zelfs niet bijbelse teksten zoals in het War Requiem van Benjamin Britten (1962).

Ook Lauridsen zet niet de hel en verdoemenis centraal maar gebruikt na het standaard openingsdeel (Introïtus) andere positieve bijbelse teksten over licht (O nata lux) en bemoediging (Veni Sancte Spiritus) en vergeving (Agnus Dei).

Hij sluit vervolgens wel weer af met de standaard tekst van het Requiem "lux aeterna luceat eis" (laat het eeuwig licht op hen schijnen) met een jubelende melodie over het eeuwig licht van gelukzaligheid waarin de doden leven (toch?).

Het enige deel dat een duidelijk andere en donkere sfeer heeft is het 2e deel "In te Domine speravi" (op U Heer hebben wij onze hoop gevestigd). Alhoewel een tekst uit het Te Deum, dè grote lofzang op God, bespeuren we in de muziek toch duidelijk grote twijfel of deze hoop wel gerechtvaardigd is. De muziek is voortdurend zoekende naar richting en vorm. Dit wordt nog eens extra onderstreept door een soort van eigen Enigma variatie waarin op haast onherkenbare wijze de zeer bekende choral melodie "Herzliebster Jesu, was hast du verbrochen" (o.a. gebruikt in de Mattheus passie van J.S. Bach) letterlijk afwisselend te laten citeren door de hoorn en trombone. In tegenstelling tot Elgar's Enigma variaties geeft Lauridsen het "geheim" zelf maar vast prijs als een voetnoot in de partituur wellicht om te voorkomen dat het in zijn geheel onopgemerkt blijft!

Evening Prayer - O. Gjeilo

In Evening Prayer dat we in 2021 al eens uitvoerden, toont Ola Gjeilo zijn liefde (en kunde!) voor het improviseren in een ongewone combinatie van 8-stemmig koor en saxofoon. Hij gebruikt een prachtige tekst van de H. Augustinus (4^e eeuw n Chr.) waarin God en zijn engelen gevraagd wordt, nu we zelf gaan slapen, om namens ons te waken over allen die vanwege zorgen of verdriet de slaap niet kunnen vatten of omdat ze ziek of stervende zijn.

Dreamweaver/Epilogue - O. Gjeilo

In “Epllogue” tenslotte komt de “Dreamweaver” weer ten tonele om zijn visioen aan iedereen die het maar wil horen te onthullen. Ieders door angst voor de hel of door een leven vol pijn of verdriet gebroken ziel zal weer aaneen worden gesmeed en zal redding en verlossing vinden bij God!

Wij hopen dat onze muzikale Allerzielen-versie van het visioen van de Dreamweaver een bron van inspiratie mag zijn mag zijn om het verdriet over hen die zijn overleden om te zetten in troostrijke herinneringen.

 Muziekfragmenten DROOMVLUCHT